Merkez Bankası Faiz İndirimi Ne Anlama Gelmektedir?

Gazetelerin ekonomi sayfalarını en fazla kaplayan konulardan birisidir: Faiz. Faizler indi, çıktı, herkesin dilinde dolaşır. Peki, biz hangi faizi konuşuyoruz? Kaç çeşit faiz vardır? Neden herkesi ilgilendirir? Faiz kararlarını kim alır? Bizim için neden önemlidir? Takip etmeli miyiz? Örneğin 

Merkez Bankası Faiz İndirimi ne demektir? Alınan Merkez Bankası faiz kararları dövizi nasıl etkiler? Doları / Euro’yu nasıl etkiler ya da etkiler mi? Başka bir soru: Merkez Bankası faiz indirirse altın ne olur? Bir başka daha soru: Merkez Bankası faiz kararları enflasyonu etkiler mi? İşte tüm bu soruların cevabını bu yazıda cevaplamaya çalışacağız.  

Her zaman olduğu gibi öncelikle bir tanım yaparak işe başlayalım. Bunun için yine Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Terimler Sözlüğü ’ne gidip Faiz Oranı nedir, burada nasıl tanımlanmış buna bakalım. 

Faiz Oranı nedir?  

“Üretim faktörlerinden sermayenin elde ettiği getiridir. Diğer bir ifade ile paranın kullanım bedelidir.” Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Terimler Sözlüğü ‘nün tanımlaması ile faiz oranı, paranın kullanım bedelidir. Farklı tanımlar yapılabilir mi? Yapılabilir. Mesela şöyle diyebiliriz: Kaynakların şimdiki zamanla gelecek arasında transfer edildiği piyasa fiyatı. Tasarruflar karşılığı elde edilen getiri, borç alanın maliyeti de diyebiliriz. Bu arada Merkez Bankası’nın tanımındaki, üretim faktörü terimini de açıklamadan geçmeyelim: Üretim faktörü adı üzerinde, mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan girdilerdir. Örneğin sermaye veya işgücü gibi… Biz yine faiz konumuza dönelim. Faiz nedir, faiz oranı nedir tanımladık. Şimdi Merkez Bankası Faiz’i nedir? ve Merkez Bankası Faiz Kararları konusunda girelim ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası faiz indiriyor peki ama diğer ülkelerin Merkez Bankaları da aynı doğrultuda kararlar veriyorlar mı? Buna bakalım …. 

Evet Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası gibi dünyada pek çok ülkede Merkez Bankaları faiz indiriyorlar. Bu ne demek oluyor, bu ne anlama geliyor? Düşük faizin Dolar’a etkisi, altına, enflasyona etkisi ne olur? Buna bakalım. 

Merkez Bankası Faiz Oranı neyi ifade eder? 

Merkez Bankası, ekonomideki son likidite kaynağı olarak bankalara ödünç para verebilir, ayrıca ekonominin gerekleri doğrultusunda ödünç para alabilir. Merkez Bankası Faiz Oranları, esas olarak gecelik ve haftalık vadelerde yoğunlaşan bu işlemlere ilişkin Merkez Bankasının belirlediği faiz oranlarını ifade eder. 

Merkez Bankası’nın temel politika aracı nedir? 

Günümüzde Merkez Bankası bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını politika faizi olarak kullanır. 

Merkez Bankası politika faizleri ekonomiyi nasıl ve hangi kanallardan etkiler? 

Merkez bankaları tarafından uygulanan para politikalarının toplam arz üzerindeki doğrudan etkisi görece daha sınırlıyken ekonomi üzerindeki asıl etkisi toplam talep aracılığıyla ortaya çıkmaktadır. Diğer yandan, para politikaları uzun vadede fiyatlar genel seviyesinin yani enflasyonun temel belirleyicisi iken talep ve çıktı açığının kısa dönemli dalgalanmaları üzerinde de etkilidir. 

Merkez bankalarının uyguladığı para politikalarının ekonomiye nasıl bir süreç ve yoğunlukla etki ettiği; parasal değişkenlerin toplam talebi, çıktı açığını ve enflasyonu hangi kanallarla ve ne ölçüde etkilediği “parasal aktarım mekanizması” ile açıklanmaktadır.  

Merkez bankası faiz oranında yapılan değişiklik enflasyon üzerindeki etkisini dört kanaldan gösterir. Bunlar: Faiz Kanalı, Varlık Fiyatları Kanalı, Döviz Kuru Kanalı ve Beklentiler Kanalı. Gelin bu kanallar ya da araçlar diyelim neler ve bu araçlar ekonominin temel aktörleri üreticiler ve tüketiciler üzerinde, üreticilerin üretim kararları ve tüketicilerin tüketim kararları üzerinde ya da genel olarak toplam talepte nasıl etkili oluyorlar buna bakalım. 

• Faiz Kanalı

   Merkez bankası, borç paranın marjinal değiştirerek tüketicilerin nakit akımlarını ve tüketim kararlarını; üreticilerin ise yatırım ve harcama kararlarını etkiler. Merkez bankası bu şekilde ekonomideki toplam talebi değiştirmektedir. Faiz kanalının işleyişi, kısa vadeli faiz oranında bir değişiklikle başlamakta ve bu değişikliğin finansal piyasalardaki arz ve talep mekanizmaları aracılığıyla orta ve uzun dönem faiz oranlarına yansımasıyla sonuçlanmaktadır. 

• Varlık Fiyatları Kanalı:

   Piyasa faiz oranları aynı zamanda bankalardan alınan kredi miktarının ve hisse senedi, döviz gibi varlıkların fiyatlarının değişmesine yol açar. 

• Döviz Kuru Kanalı:

   Parasal genişlemenin olduğu bir ekonomide yurt içi reel faiz oranları düşeceğinden portföy yatırımcıları için o ülkede yatırım yapmak daha az kârlı olacak ve ülkeden sermaye çıkışı görülecektir. Bunun sonucunda ulusal paranın değeri düşmeye başlayacaktır. Döviz kurlarının yükselmesi ithal malların fiyatlarını ulusal para cinsinden artırarak enflasyonun doğrudan yükselmesine de sebep olabilecektir. Ayrıca, ithal malları fiyatlarının yükselmesi, toplam arzın azalmasına ve devamında fiyatlar seviyesinde artışa neden olacaktır.   

• Beklentiler Kanalı:

   Beklentiler kanalı, ekonomik birimlerin gelecek dönemlere ilişkin başta enflasyon olmak üzere ekonomik şartlarda yaşanmasını bekledikleri değişimler aracılığıyla çalışan aktarım kanalıdır. Faiz oranlarına ilişkin kararlar aynı zamanda beklentileri, beklentiler de ileriye dönük kararları etkiler. 

Politika faiz oranı ne anlama gelmektedir? Merkez Bankası politika faizlerini nasıl ve neye göre belirler? 

Merkez bankalarının resmi faiz oranları yoluyla para arzı ve kısa vadeli faiz oranları üzerinde kontrol yeteneği vardır. Merkez bankaları, bankaların ihtiyaç duyduğu likiditeyi sağlamak için bankalara verdiği kısa vadeli borçların ve fazla likiditeyi çekmek amacıyla yaptığı borçlanmanın faiz oranlarını kendisi belirler.  

Merkez bankaları bu faiz oranını belirleyerek iktisadi faaliyet ve fiyatlar genel seviyesini yani enflasyonu etkilemeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle bu faiz oranına politika faiz oranı denilmektedir. 

Merkez Bankasının kullandığı politika faiz oranı, bir hafta vadeli repo işlemlerinde uygulanan faiz oranıdır.  

Faiz- Enflasyon ilişkisi ne anlama geliyor? 

Politika faizlerine ilişkin kararlar Para Politikası Kurulu (PPK) tarafından alınır. Faiz kararları alınırken, orta vadeli bir bakış açısıyla, gelecek dönem enflasyon görünümüne odaklanılır. Alınan faiz kararları, halkın cebini yani enflasyonu doğrudan etkilemektedir. 

Faiz ve enflasyon ilişkisi konusunda iki farklı görüş vardır. Buna göre eğer talep enflasyonu varsa yani arzdan fazla talep varsa ya da üretilen mal ve hizmet miktarından daha fazlası talep ediliyorsa fiyatlar yükselecek ve enflasyona sebep olacaktır, bunu önlemenin yolu faizleri artırarak talebi düşürmek ve insanları tüketim yerine tasarrufa yönlendirmek olur. 

Fakat eğer ekonomide maliyet enflasyonu ile karşı karşıya kalırsak yani üretim faktörleri ve girdilerin fiyatları talep dışı nedenlerde artıyorsa (Örneğin petrol-doğal gaz fiyatları artıyorsa, dolar yükseliyorsa) o zaman faizler artırıldığında enflasyon da artar. Çünkü faiz de bir maliyet unsurudur, işte bu durum enflasyonun daha da artmasına yol açabilir. 

Merkez Bankası’nın faiz kararı piyasayı etkiler 

Merkez Bankası’nın gecelik borç verme faiz oranı yani, bankanın piyasada kendisiyle işlem yapan diğer finansal kurumlara-bankalara ihtiyaç duymaları halinde sağladığı fona uyguladığı faiz oranıdır. Eğer basitleştirerek anlatırsak, eğer Merkez Bankası bu oranı yükseltirse bankaların kredi maliyetleri de yükselecek ve bu ticari işletmelerin borçlanma maliyetini artırır. Borçlanma maliyeti arttıkça borçlanarak iş yapmak cazip hale gelmeyecek ve piyasa yavaşlayacaktır. 

Merkez Bankası politika faizlerine yönelik olarak aldığı kararları ne zaman ve nasıl duyurur? 

Para Politikası Kurulu Toplantı Kararı toplantı günü saat 14.00’te kararın kısa bir açıklaması ve gerekçesi ile bir basın duyurusu aracılığıyla ilan edilir. Toplantı tarihleri önceden kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Kurul’un ayrıntılı değerlendirmelerini içeren toplantı özeti ise toplantıyı takip eden beş iş günü içinde yayımlanır.